ضوابط طراحی معماری بالکن و تراس

با گسترش زندگی آپارتمانی و کاهش فضاهای باز خصوصی در سکونت گاه های امروزی، ادغام فضاهای نیمه باز با واحدهای مسکونی به یکی از اولویت های طراحی تبدیل شده است. این فضاها اعم از تراس، بالکن، یا بخش های مسقف و روباز نه تنها نیازهای روانی ساکنان را پاسخ می دهند، بلکه بر ابعاد کالبدی پروژه ها نیز تأثیرگذارند. آگاهی از استانداردهای طراحی این فضاها، از جمله ضوابط شهرداری مرتبط با ابعاد، ایمنی، و حریم ها، نقش کلیدی در خلق طرح های کارآمد و قانون مند ایفا میکند.

در معماری سنتی ایران، ایوان به عنوان فضایی نیمه باز و مسقف، نقش میانجی بین حیاط (فضای باز) و اتاق ها (فضای بسته) را داشت. این عنصر معماری با سقفی بلند و معمولاً محصور از سه جهت (مانند خانه های تاریخی یزد یا اصفهان)، یا گاه باز از سه سمت (نمونه بارز: کاخ عالیقاپو)، همواره جایگاهی ویژه در سازماندهی فضاها داشت. در مناطق شمالی ایران، ایوان ها با ماهیت برونگرا طراحی میشدند، اما تحولات دوران پهلوی اول و دوم، به ویژه با جایگزینی تدریجی بالکن به جای ایوان، سبب گذار از الگوهای درونگرا به سمت معماری متوجه بیرون شد.

بالکن و تراس: عناصر ضروری در معماری معاصر
امروزه وجود تراس یا بالکن به معیاری مهم در مطلوبیت واحدهای آپارتمانی تبدیل شده است. طراحی این فضاها چه از جنبه زیبایی شناسی و چه رعایت ضوابط شهری نیازمند دقت ویژه ای است. برای مثال، مساحت مجاز بالکن بر اساس درصد زیربنای واحد، محدودیت های پیش آمدگی از نمای ساختمان، و ملاحظات حریم خصوصی از جمله مواردی است که طراحان باید به آنها توجه کنند.

تعریف و دسته بندی فضاهای نیمه باز
این فضاها به بخش هایی اطلاق میشود که از داخل ساختمان قابل دسترسی بوده و حداقل از یک سمت با محیط بیرون در ارتباط هستند. انواع آنها شامل موارد زیر است:

• بالکن: فضایی پیش آمده از دیوار خارجی، معمولاً محصور با نرده یا دیوارکوتاه.
• تراس: سکوی روباز یا نیمه مسقف که ممکن است در طبقات مختلف یا پشت بام قرار گیرد.
• ایوان: فضای مسقف و نیمه باز با پیشینه تاریخی که در معماری نوین نیز بازتفسیر میشود.
• لژیا: فضای نیمه باز با سایبانی سبک که عموماً در طبقات فوقانی دیده میشود.

شرکت معماری و طراحی داخلی نیوکو

مشاوره، طراحی، اجرا | با نوآوری و رعایت ضوابط شهری

جهت مشاوره و طراحی حرفه ای:با شماره های زیر تماس بگیرید:

نکات کلیدی در طراحی

• تلفیق کارکرد و زیبایی شناسی: استفاده از گیاهان، نورپردازی، و مبلمان مناسب برای افزایش کاربردپذیری.
• رعایت حریم بصری و آکوستیک: به کارگیری مصالح یا پوششهای گیاهی برای حفظ حریم خصوصی.
• انسجام با نمای ساختمان: هماهنگی طرح بالکن/تراس با سبک کلی بنا.
• تأمین ایمنی: نصب نرده با ارتفاع استاندارد و مصالح مقاوم در برابر عوامل جوی.

این تحولات نشان میدهد که فضاهای نیمه باز، از دیرباز تاکنون، نه تنها به عنوان عنصری عملکردی، بلکه به مثابه پلی بین طبیعت و زندگی مدرن شهری تکامل یافته اند.

بالکن

سطحی است که از دو یا سه طرف به طور مستقیم در مجاورت هوای آزاد قرار گرفته است و زیر آن به وسیله فضای بسته ای اشغال نگردیده باشد.

مهتابی (تراس)

سطح روبازی از ساختمان، که بام بخش هایی از طبقۀ زیرین آن است.

بالکن کم عرض

بالکنی است با عرض کمتر از پنجاه سانتیمتر و حداکثر با طولی برابر با اندازه عرض پنجره ای که تا کف امتداد دارد.

ایوان

فضایی مسقف است که از یک طرف با هوای آزاد به طور مستقیم ارتباط دارد. ایوان همانطور که اشاره شد در معماری سنتی ایران نقش زیادی داشته است و به عنوان یک الگوی فضایی بارها استفاده شده است.

محفظۀ آفتاب گیر

فضائی نیمه باز، که در صورت اخذ مجوز از شهرداری ها یا سایر مراجع صدور پروانۀ ساختمانی، در شرایط اقلیمی مناسب با سطوح شفاف پوشیده می شوند، یا از ابتدا به صورت بخشی از فضاهای اصلی ساختمان به منظور استفاده از انرژی و نور آفتاب و اجتناب از تبادل حرارت با خارج ساختمان طراحی می شود.

تفاوت اصلی تراس و بالکن

در ضوابط طراحی معماری بالکن و  ضوابط تراس ، بالکن مکانی مسقف می باشد و تراس مکانی غیر مسقف است .در حالت کلی و عموما تراس جزمشاعات بنا می باشد ؛ ولی بالکن همواره جزو مساحت آپارتمان به شمار می آید .

جهت بررسی مفصل تر بندهای ۱۸ و ۱۹ و ۲۰ دستورالعمل تفکیک آپارتمان را در ادامه ارائه شده است.

نحوه محاسبه زیر بنا بالکن و تراس در طراحی نقشه شهرداری

در تهیه نقشه شهرداری ایوان و بالکن در محاسبه سطح زیر بنا در صورتی که از یک طرف بسته باشد ۱.۲مساحت آن و چنانچه طرفین بسته باشد ۲.۳ مساحت و چنانچه کلیه جهات آن به وسیله دیواره شیشه یا شبکه مسدود شده باشد تمام سطح آن جز سطح زیر بنا محسوب می شود.

ضوابط طراحی معماری بالکن

بندهای دستور العمل تفکیک تراس و بالکن

بند ۱۸ -غیر مشاعات

در ضوابط طراحی معماری بالکن و ضوابط تراس، بالکن غیر مسقف ( تراس یا ایوان ) که در فضای حیاط و یا شارع پیشرفتگی دارد اعم از این که در گواهی پایان کار هم منظور شده یا نشده باشد و راه دسترسی به آن برای سایر طبقات وجود ندارد و عرفاً هم جزء بنا است، متعلق به آپارتمانی است که به آن متصل و دارای دسترسی است لکن نیاز به ذکر حدود در صورت مجلس تفکیکی ندارد و باید بعد از تعریف آپارتمان ،جمله به انضمام تراس یا بالکن غیر مسقف به مساحت .… . متر مربع قید گردد.

بند ۱۹-مشاعات

تراس هایی که راه عبور جداگانه دارد و سقف بام طبقه زیرین است و تاسیسات روی آن نصب است طبق گواهی پایان کار با مساحت در قسمت مشاعات ذکر شود.

بند ۲۰

در ضوابط طراحی معماری بالکن و ضوابط تراس، قسمت هایی که برای استفاده اختصاصی تشخیص داده نشده و یا در اسناد مالکیت ملک اختصاصی یک یا چند نفر از مالکین تلقی نشده، از قسمت های مشترک محسوب می شود مگر آن که تعلق آن به قسمت معینی بر طبق عرف و عادات محل مورد تردید نباشد بنابراین می توان حق استفاده از کف تراسی که سقف بام طبقه زیرین و متصل به طبقه فوقانی و راه دسترسی آن از طبقه مزبور است و فاقد نصب تاسیسات از قبیل کولر یا لوله بخاری و غیره می باشد و سایر مالکین آپارتمان ها هم به آن دسترسی ندارند به طبقه متصل که راه دسترسی به آن دارد اختصاص داد ، لکن این حق باید در قسمت مشاعات صورت مجلس تفکیکی و سند انتقال و سند مالکیت طبقه مزبور با قید این که مالک طبقه متصل به تراس حق احداث بنا و تغییر وضعیت را ندارد مرقوم گردد.

جریمه احداث بالکن مغایر پروانه

بر اساس تبصره چهار ماده ۱۰۰ چنانچه بدون پروانه ساختمان بنا شود به میزان یک دهم ارزش معاملاتی ساختمان و به خاطر تراکم مازاد نیز یک دوم تا سه برابر ارزش معاملاتی ساختمان جریمه خواهد شد. در حال حاضر در کمیسیون ماده ۱۰۰ چنانچه مالک بدون مجوز یا بر خلاف پروانه، بالکن با مشخصات اعلام شده احداث نماید جریمه یا رای تخریب صادر می شود. عوارض پیش آمدگی بالکن جزو عوارض صدور پروانه ساختمانی می باشد.

ضوابط بالکن‌ . ضوابط تراس

۱- براساس ضوابط بالکن و ضوابط تراس، در طراحی نقشه شهرداری احداث پیش‌آمدگی و بالکن در گذرهای کمتر از ۱۲ متر مقدور نمی‌باشد.
۲- احداث پیش‌آمدگی در خیابان‌های ۱۲ متر تا ۲۰ متر به عمق ۸۰ سانتی‌متر و برای خیابان‌۲۰ متر به بالا به عرض ۱۲۰ سانتی‌متر مجاز می‌باشد.
۳- در طراحی نقشه شهرداری ارتفاع پیش‌آمدگی نسبت به کف پیاده‌رو، نباید از 3 متر و پنجاه سانتیمتر کمتر باشد و سطح آن مطابق ضوابط مربوطه جزء تراکم محسوب خواهد شد.
۴- پیش‌آمدگی ساختمان در همکف و طبقات، در خارج از محدوده طول مجاز بر اساس دستور نقشه و ضوابط ملاک عمل ملک و در داخل زاویه ۴۵ درجه، حداکثر به میزان ۲ متر بلامانع است (رعایت محدوده ساخت بر اساس دستور نقشه الزامی است.)
۵- پیش‌آمدگی روی پخ دوگذر در محدوده سند مالکیت، به میزان حداکثر 1 متر و 50 سانتی متر عمود بر پخ و به شرط رعایت 3 متر و 50 سانتی متر ارتفاع از کف پیاده‌ رو بلامانع است.
۶- در طراحی نقشه شهرداری طریقه محاسبه زیربنا و تراکم پیش‌آمدگی‌ها در داخل فضای باز به قرار زیر است:
الف- پیش‌آمدگی آخرین سقف ساختمان، به عنوان باران گیر، جزء زیربنا محسوب نمی‌گردد.
ب- بالکن‌ها و تراس‌های مسقف، تا عمق ۳ متر، چنانچه سه طرف آن باز باشد، یک دوم مساحت آن جزء زیربنا محسوب می‌گردد، بدیهی است مازاد بر عمق ۳ متر تماماً زیربنا محسوب می‌گردد.
ج- در تهیه نقشه شهرداری در صورتی که پیش‌آمدگی سه طرف بسته باشد، دوسوم مساحت آن جزء زیربنا محاسبه می‌گردد.
۷- در ضوابط شهرداری پیش‌بینی بالکن در حد مجاز (اعم از بسته و باز) در داخل پلاک مشروط بر این که از حدود پلاک و به معبر تجاوز نشود بلامانع است.

8- ارتفاع جان پناه بالکن ها حتما میبایست بر اساس ضوابط آتش نشانی و دارای ایمنی لازم باشد. استفاده از مصالح ناپدار مجاز نیست.

9- نحوه محاسبه مساحت بالکن ها در شهرهای مختلف ممکن است متفاوت باشد، لذا پیش از تهیه نقشه می بایست استعلام لازم در خصوص نحوه محاسبه بالکن ها، ضوابط بالکن و ضوابط تراس  انجام شود.

چرا نیوکو؟

✅ طراحی بالکن و تراس با رعایت ضوابط ملی ساختمان و دستورالعمل های شهرداری.

✅ ارائه طرح های نوین معماری و دکوراسیون داخلی متناسب با سبک زندگی شما.

✅ اجرای پروژه های مسکونی، اداری و تجاری با بالاترین استانداردهای فنی.

✅ استفاده از مصالح مدرن و پایدار (طراحی سبز، بالکن های هوشمند، مهتابی های کاربردی).

خدمات ما:

• مشاوره حقوقی و فنی برای تفکیک بالکن و تراس مطابق با استاندارهای شهرداری و نظام مهندسی
• طراحی بالکن های ایمن با پیش آمدگی استاندارد و جان پناه مقاوم.
• اجرای تراس های چند منظوره (فضای سبز، نشیمن، آلاچیق).
• بهینه سازی فضاهای کوچک با ایده های خلاقانه.

نیوکو | طراحی فضای زندگی شما، با هنر و دقت

نکات مهم در طراحی تراس و بالکن

بالکن و تراس ؛ از فضاهای مهم در خانه های امروزی هستند. نبودن فضای باز و حیاط در منازل کنونی باعث شده تا ساخت تراس اهمیت بیشتری پیدا کند. طراحی تراس و بالکن به نحو احسنت می تواند زیبایی و کارایی یک آپارتمان را به شدت افزایش دهد. همچنین به دلیل کاربردهای زیاد تراس در طراحی نما، باعث شده تا طراحی دکوراسیون تراس، طرفداران زیادی پیدا کند. بنابراین اگر به دنبال طراحی دکوراسیون تراس و آشنایی با ضوابط و قوانین تراس و بالکن در ساختمان هستید.

تفاوت تراس و بالکن چیست؟

آیا به نظر شما تراس و بالکن فضای یکسانی هستند؟ باید بگوییم پاسخ خیر است. یکی از اشتباهات متداول در بین مردم، یکسان دانستن فضای تراس و بالکن است. بالکن، به فضاهایی اطلاق می شود که فضای داخلی منزل را به فضای بیرونی ارتباط می دهد. در معماری سنتی نمونه های زیادی از بالکن وجود داشت که در قدیم به ایوان شهرت داشتند. اما تراس یا بهار خواب فضایی است که به بالکن شباهت داشته فقط سقف ندارد. به طور کلی عامل متمایز کننده تراس و بالکن از یک دیگر وجود سقف است. همچنین تراس ها از بالکن ها بزرگتر بوده و ضمیمه آپارتمان ها هستند.

طراحی تراس و بالکن

بعد از آشنایی با تفاوت تراس و بالکن نوبت به طراحی آن ها می رسد. تراس ها و بالکن ها ضمایمی از ساختمان ها هستند که در طراحی نما بسیار تاثیرگذار هستند. در این قسمت می خواهیم به بررسی عواملی که به زیباتر شدن طراحی تراس و بالکن کمک می کند، بپردازیم:

در طراحی تراس و بالکن توصیه می کنیم تا ابتدا اصول اجرا را رعایت کنید. اما اصول اجرا چه چیزهایی هستند:

• استاندارد کف تراس.
• در نظر گرفتن ارتفاع 110 سانتی متری نرده های بالکن.
• توجه ویژه به سبک طراحی.
• انتخاب نوع کفپوش مناسب برای بالکن.
• و…

دکوراسیون تراس

همان طور که اشاره کردیم، تراس ها بخش های مهمی از منازل هستند. از دیدگاه معماری به فضاهای الحاق شده به آپارتمان که فاقد سقف هستند، تراس گفته می شود. بنابراین تراس در مشاعات منزل حساب شده و طبق تعریف مقررات ملی ساختمان، سطح روبازی است که بام طبقات زیرین را می سازد. به همین دلیل طراحی تراس و بالکن از اهمیت زیادی برخوردار است. حال در ادامه به بررسی عواملی که به زیباتر شدن تراس کمک می کند، خواهیم پرداخت.

اجرای نورپردازی اصولی:

در بخش هایی از متن اشاره کردیم که تراس و بالکن در نمای ساختمان تاثیرگذار هستند. پس با استفاده از نورپردازی اصولی می توان در شب یک نمای زیبا از ساختمان را به نمایش گذاشت.

استفاده از گل کاری:

جلوه بخشیدن به فضا توسط گل، ایده ای بسیار هوشمندانه است. گل ها زیبایی محیط را ضمانت می کنند.

به کارگیری پارکت و الوار:

برای فضاسازی در محیط بالکن و ساختمان، پارکت و الوارها گزینه های خوبی هستند.

استفاده از نرده مناسب:

نوع نرده  انتخابی براس تراس و بالکن به میزان محدودیت  فضای بالکن، سبک طراحی، انتخاب مواد اولیه و استفاده کودکان بستگی دارد. اما در نهایت باید بگوییم که نرده در جلوه بخشیدن به تراس تاثیرگذار است.

استفاده از مبلمان:

یکی از المان هایی که در طراحی بالکن و تراس دارای اهمیت است، انتخاب مبلمان مناسب است. بهتر است حجم مبل انتخابی با فضای تراس هماهنگ باشد. در فضاهای کوچک انتخاب نیکمت هم گزینه مناسبی است.

ضوابط و قوانین تراس و بالکن در ساختمان

در قوانین و ضوابط طراحی معماری تراس و بالکن، بالکن فضایی مسقف و تراس فاقد سقف است. درچنین حالت هایی تراس جزء مشاعات حساب شده و بالکن همواره جز مساحت آپارتمان به حساب می آید. در بندهای 18، 19 و 20 دستورالعمل تفکیک تراس و بالکن، شرایطی بیان شده که با توجه به اهمیتی که دارند، عین آن ها را بیان می کنیم.

بند 18 یا غیرمشاعات:

در ضوابط طراحی معماری بالکن و تراس، بالکن غیر مسقف (تراس یا ایوان) که در فضای حیاط و یا شارع، پیشرفتگی دارد اعم از اینکه در گواهی پایان کار هم منظور شده یا نشده باشد و راه دسترسی به آن برای سایر طبقات وجود ندارد و عرفا هم جزء بنا است، متعلق به آپارتمانی است که به آن متصل و دارای دسترسی است، لکن نیاز به ذکر حدود در صورت مجلس تفکیکی ندارد و باید بعد از تعریف آپارتمان، جمله به انضمام تراس یا بالکن غیر مسقف به مساحت … متر مربع قید گردد.

بند 19 یا مشاعات: 

تراس هایی که راه عبور جداگانه دارد و سقف بام طبقه زیرین است و تاسیسات روی آن نصب است طبق گواهی پایان کار با مساحت در قسمت مشاعات ذکر شود.

بند 20:

در ضوابط طراحی معماری بالکن و تراس ،قسمت هایی که برای استفاده اختصاصی تشخیص داده نشده و یا در اسناد مالکیت ملک اختصاصی یک یا چند نفر از مالکین تلقی نشده ،از قسمت های مشترک محسوب می شود مگر آن که تعلق آن به قسمت معینی بر طبق عرف و عادات محل مورد تردید نباشد.

بنابراین می توان حق استفاده از کف تراسی که سقف بام طبقه زیرین و متصل به طبقه فوقانی و راه دسترسی آن از طبقه مزبور است و فاقد نصب تاسیسات از قبیل کولر یا لوله بخاری و غیره می باشد و سایر مالکین آپارتمان ها هم به آن دسترسی ندارند به طبقه متصل که راه دسترسی به آن دارد اختصاص داد ، لکن این حق باید در قسمت مشاعات صورت مجلس تفکیکی و سند انتقال و سند مالکیت طبقه مزبور با قید این که مالک طبقه متصل به تراس حق احداث بنا و تغییر وضعیت را ندارد مرقوم گردد.

حداکثر عرض بالکن:

بالکن هایی که دارای سقف هستند می توانند تا 3 متر در سه جهت عرض داشته باشند. یک دوم از مساحت بالکن، زیر بنا محسوب شده و اگر عرض از 3 متر بیشتر شود، کل بالکن زیر بنا محسوب می شود. پس در ساخت بالکن در معبرهای 12 تا 20 متر به عرض 80 سانتی متر و معبرهایی با عرض 20 متر یا بیشتر، 120 سانتی متر عرض برای بالکن کافی است.

جمع بندی

تراس و بالکن دو جزء مهم در فضاهای آپارتمانی هستند. پس ضروری است که برای طراحی تراس و بالکن باید یک سری نکات را رعایت نمود.

به همین دلیل در این مقاله تلاش کردیم تا به بررسی نکاتی که به زیباتر شدن تراس ها کمک می کند، بپردازیم. اما در کنار همه این موارد سلیقه هم در طراحی تراس بسیار تاثیرگذار است. پس تلاش کنید زمان طراحی از المان هایی استفاده کنید که علاوه بر زیبایی، همیشه مد باشند.